بذر کرچک

🌿 معرفی علمی و کاربردی گیاه کرچک

گیاه کرچک با نام علمی Ricinus communis، گیاهی علفی یا نیمه‌درختچه‌ای از خانواده Euphorbiaceae (فرفیون‌ها) است که به‌خاطر دانه‌های روغنی آن شهرت دارد. از دانه‌های آن، روغن کرچک استخراج می‌شود که مصارف دارویی، صنعتی و کشاورزی دارد. این گیاه همچنین به‌عنوان زینتی در باغچه‌ها کاشته می‌شود، به‌ویژه به دلیل برگ‌های پنجه‌ای زیبا و رنگی آن.

✅ ویژگی‌های گیاه‌شناسی

• نام علمی: Ricinus communis

• خانواده: Euphorbiaceae

• نام‌های رایج: کرچک، روغن کرچک، Ricin plant

• نوع گیاه: چندساله در مناطق گرم، یک‌ساله در مناطق سرد

• ارتفاع: ۱٫۵ تا ۴ متر (گاهی تا ۱۰ متر در شرایط مطلوب)

• برگ‌ها: پنجه‌ای، بزرگ، سبز یا قرمز بنفش، با بریدگی‌های عمیق

• گل‌ها: بدون گلبرگ، به رنگ سبز تا قرمز، گل‌های نر و ماده جدا اما روی یک گیاه

• میوه: کپسول خاردار حاوی ۳ بذر

• بذر: بیضی‌شکل، براق، قهوه‌ای با نقش و نگار مرمری

⚠️ توجه: دانه‌های کرچک حاوی سم ریسین هستند و بسیار سمی بوده و نباید خورده شوند. روغن کرچک بدون سم است، زیرا ریسین در فرایند استخراج حذف می‌شود.

📦 ویژگی‌های بذر کرچک

• اندازه: نسبتاً درشت (طول ۱ تا ۱.۵ سانتی‌متر)

• زمان جوانه‌زنی: ۷ تا ۱۴ روز

• دمای مناسب جوانه‌زنی: ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد

• درصد قوه‌نامیه بالا در شرایط نگهداری مناسب (بیش از ۸۵٪)

🌱 شرایط رشد بهینه

• نور: آفتاب کامل (حداقل ۶–۸ ساعت نور مستقیم)

• خاک: عمیق، سبک، حاصلخیز، با زهکشی مناسب

• pH خاک: ۶ تا ۷.۵

• آب‌وهوا: گرمسیری و نیمه‌گرمسیری

• دما: دمای مطلوب بین ۲۰ تا ۳۰ درجه؛ نسبت به سرما و یخبندان بسیار حساس است

🌾 زمان و روش کاشت بذر کرچک

📍 زمان کاشت

• در مناطق معتدل: از اواخر فروردین تا خرداد

• در مناطق گرمسیر: از اسفند تا اوایل اردیبهشت

📍 مراحل کاشت

1. آماده‌سازی زمین

• خاک را عمیق شخم زده و با کود دامی پوسیده یا کمپوست غنی کنید

• خاک باید دارای زهکشی خوب باشد؛ از خاک‌های رسی سنگین پرهیز شود

2. آماده‌سازی بذر

• بذرها را ۲۴ ساعت پیش از کاشت در آب ولرم بخیسانید تا جوانه‌زنی تسهیل شود

• می‌توان برای افزایش موفقیت، بذرها را با قارچ‌کش ضدعفونی کرد

3. کاشت

• عمق کاشت: ۲ تا ۳ سانتی‌متر

• فاصله بین بذرها: ۷۰ تا ۹۰ سانتی‌متر روی ردیف

• فاصله بین ردیف‌ها: ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر

• پس از کاشت، آبیاری سبک انجام شود

💧 مراقبت‌های پس از کاشت

💧 آبیاری

• در دوره رشد رویشی: هر ۳ تا ۵ روز بسته به دما

• در دوران گلدهی و دانه‌بندی: آبیاری منظم و عمیق برای تولید دانه باکیفیت

• بعد از استقرار کامل گیاه، نسبتاً مقاوم به خشکی است

🌿 کوددهی

• پیش از کاشت: استفاده از کود دامی یا کمپوست

• در دوره رشد:

  • کود نیتروژن‌دار در مراحل اولیه

  • فسفر و پتاسیم در دوره گلدهی و دانه‌بندی

• توصیه می‌شود آزمون خاک قبل از کاشت انجام شود

✂️ برداشت محصول

• میوه‌ها زمانی که تغییر رنگ داده و خشک شدند، آماده برداشت هستند

• برداشت به‌صورت دستی یا مکانیزه انجام می‌شود

• میوه‌ها را در سایه خشک کرده و سپس بذرها را جدا می‌کنند

🛡️ آفات و بیماری‌ها

• آفات: شته، کرم غوزه، تریپس، زنجرک

• بیماری‌ها: پوسیدگی طوقه، لکه‌برگی قارچی، سفیدک سطحی

• مبارزه:

  • رعایت تناوب زراعی

  • استفاده از بذور سالم

  • سم‌پاشی در صورت نیاز با توجه به توصیه کارشناس گیاه‌پزشک

🎯 کاربردهای کرچک

• روغن کرچک:

  • مصرف دارویی (ملین طبیعی)

  • کاربرد در صنایع رنگ، پلاستیک، پارچه، آرایشی و بهداشتی

• کشاورزی: ماده اولیه برخی آفت‌کش‌های زیستی

• زینتی: گونه‌هایی از کرچک با برگ‌های قرمز و بنفش در طراحی فضای سبز استفاده می‌شوند

⚠️ نکات ایمنی

• بذر کرچک بسیار سمی است. از دسترس کودکان و حیوانات دور نگه داشته شود

• هنگام کاشت یا برداشت بهتر است از دستکش استفاده شود

• در مصرف روغن کرچک تنها از منابع استاندارد استفاده شود (نه خانگی)